Διαταραχές του λόγου, της ομιλίας και της επικοινωνίας

Η διαταραχή αυτού του τύπου αφορά στο φωνητικό φωνολογικό επίπεδο της γλώσσας. Η οργάνωση του φωνολογικού συστήματος από το κάθε παιδί ακολουθεί μια εξελικτική πορεία. Στην πορεία αυτή το παιδί υπακούοντας σε μια σειρά φωνολογικών διαδικασιών απλοποίησης οργανώνει το σύστημά του, μέχρι τελικά να το διευρύνει και να φτάσει στην κατάκτηση του φωνολογικού συστήματος των ενηλίκων. Στις περιπτώσεις όμως που υπάρχει δυσκολία στην επεξεργασία δηλαδή στη φωνητική διάκριση και στη φωνολογική αναγνώριση, το παιδί εμμένει σε διαδικασίες απλοποίησης και δυσκολεύεται να οργανώσει και να ολοκληρώσει το φωνολογικό του σύστημα.
Οι διαδικασίες απλοποίησης χωρίζονται σε δομικές, οι οποίες αφορούν στη συλλαβική-φωνοτακτική δομή της λέξης και εκφράζονται με πτώσεις συλλαβών, φωνημάτων, μετακινήσεις κ.ά., καθώς και συστημικές διαδικασίες απλοποίησης οι οποίες αφορούν στη μείωση από το παιδί των φωνημικών αντιθέσεων και εκφράζονται με αντικαταστάσεις φωνημάτων. Παραδείγματα δομικών διαδικασιών απλοποίησης είναι π.χ. αντί για καπέλο→πέλο, αντί για πόρτα→πότα ή πίτι αντί για σπίτι, φινεσο αντί για σύνεφο, μπουλάτα αντί για ντουλάπα κ.ά.
Παραδείγματα συστημικών διαδικασιών:
• Τουμπί αντί για κουμπί (αντικατάσταση κ με τ)
• Φέλω αντί για θέλω (αντικατάσταση φ με θ)
• Βώρο αντί για δώρο (αντικατάσταση δ με β)

Το παιδί με εξελικτική λεκτική δυσπραξία δυσκολεύεται σημαντικά στον προγραμματισμό, το συντονισμό και στην εκτέλεση των κινήσεων που απαιτούνται για την πραγμάτωση των ήχων της ομιλίας. Υπάρχει δυσκολία στην έκφραση του λόγου και όχι στην κατανόηση. Συνήθως εκφράζεται με καθυστέρηση στην έναρξη του λόγου.
• Υπάρχει δυσκολία στην εκτέλεση στοματοπροσωπικών ασκήσεων μετά από εντολή
• Σαφής και έντονη δυσκολία στην διαδοχοκίνηση και στη μίμηση ήχων
• Περιορισμένο φωνολογικό ρεπερτόριο
• Σοβαρές φωνοτακτικές δυσκολίες (πτώσεις συλλαβών, φωνημάτων και συχνές μετακινήσεις)
• Ασταθή φωνολογικά λάθη (σε κάθε επανάληψη λένε άλλη λέξη)
Εκτός από τις δυσκολίες στο λόγο και στην ομιλία συχνά η διαταραχή εκφράζεται σαν μια πιο γενικευμένη διαταραχή της ποιότητας της κίνησης, της οργάνωσης και του συντονισμού, η οποία εκφράζεται με κινητική αδεξιότητα χωρίς να υπάρχει θέμα εντοπισμένης νευρολογικής βλάβης ή νοημοσύνης.

Η Ειδική γλωσσική διαταραχή συνδέεται με ελλείμματα τόσο στην έκφραση όσο και στην πρόσληψη του λόγου.
Υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες στην γλωσσική ανάπτυξη χωρίς αισθητηριακή ή νευρολογική βλάβη, με φυσιολογική νοημοσύνη και χωρίς σοβαρά ψυχοσυναισθηματικά προβλήματα.
Επηρεάζεται ολόκληρη η επιφανειακή δομή και όλα τα γλωσσικά επίπεδα – φωνολογικό, μορφοσυνταχτικό, σημασιολογικό και πραγματολογικό. Σε φωνολογικό επίπεδο υπάρχουν εμφανείς δυσκολίες στην ομιλία με συστημικού ή/ και δομικού τύπου λάθη, δυσκολίες ακουστικής διάκρισης και φωνολογικής επίγνωσης.
Σε μορφοσυνταχτικό επίπεδο υπάρχουν οι πιο χαρακτηριστικές δυσκολίες γι αυτήν την διαταραχή. Δυσκολίες οι οποίες συνδέονται με λάθη στη χρήση της γραμματικής του λόγου, την χρήση των μορφημάτων του αριθμού, του γένους, των χρόνων, των πτώσεων κ.α.
Σε σημασιολογικό επίπεδο υπάρχει εμφανής καθυστέρηση στην έναρξη του λόγου και στην εμφάνιση των πρωτολέξεων. Η εκμάθηση λεξιλογίου είναι αργή, αλλά χαρακτηριστικότερη είναι η δυσκολία στην ανάκληση. Το πραγματολογικό επίπεδο επηρεάζεται δευτερογενώς εξαιτίας των δυσκολιών στη δομή και στο περιεχόμενο του λόγου. Υπάρχουν δυσκολίες στις σχέσεις με τους συνομήλικους οι οποίες όμως δεν θυμίζουν τις κοινωνικές δυσκολίες του αυτιστικού φάσματος.
Στα παιδιά με ειδική γλωσσική διαταραχή η γνώση των πραγματολογικών κανόνων υπάρχει, αλλά υστερεί η χρήση τους. Πιο συγκεκριμένα, υστερούν στην αλληλεπίδραση με τους άλλους εξαιτίας των δυσκολιών στην επεξεργασία πληροφοριών, που επηρεάζουν τη γλωσσική αντίληψη, αλλά και εξαιτίας των περιορισμών που παρουσιάζουν στη γλωσσική έκφραση. Ανταποκρίνονται σε χαμηλότερο επίπεδο κοινωνικά από τους συνομηλίκους τους.

Η γλωσσική καθυστέρηση ή καθυστέρηση λόγου και ομιλίας είναι η πιο συχνά εμφανιζόμενη δυσκολία καθώς εμφανίζεται σε ποσοστό 20 – 25 % των παιδιών. Εκφράζεται με καθυστέρηση στην αναμενόμενη έναρξη και ανάπτυξη του λόγου στην ανάλογη ηλικία. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι η ανάπτυξη του λόγου ξεκινά αργότερα απ’ το κανονικό, η ανάπτυξη του λόγου πραγματοποιείται με πιο αργούς ρυθμούς ή ότι το τελικό επίπεδο ανάπτυξης του λόγου είναι χαμηλότερο απ’ αυτό παιδιών χωρίς δυσκολίες.

Ο όρος Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές αναφέρεται σε ένα φάσμα διαταραχών που επηρεάζουν την κοινωνική συναλλαγή, την γλώσσα και επικοινωνία και την σκέψη και συμπεριφορά.
• Στην κοινωνική συναλλαγή παρατηρείται εξαιρετικά αργή και αποκλίνουσα ανάπτυξη της κοινωνικότητας η οποία εκφράζεται με αποφυγή επαφής ή/και παθητικότητα ή/και παράδοξη προσέγγιση.
• Στη γλώσσα και επικοινωνία παρατηρείται επιβράδυνση και απόκλιση της λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας. Ιδιαίτερα διαταραγμένο είναι το σημασιολογικό –περιεχόμενο- και το πραγματολογικό –χρήση- επίπεδο του λόγου.
• Στη σκέψη και στη συμπεριφορά παρατηρείται έλλειψη φαντασίας, δύσκαμπτος τρόπος σκέψης, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, αντίσταση στις αλλαγές, τελετουργικές συμπεριφορές, απουσία παιχνιδιού προσποίησης.

Ανήκει στις ΔΑΦ διότι όπως και ο αυτισμός είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή η οποία επηρεάζει τον τρόπο επικοινωνίας, τις σχέσεις και τη σκέψη του ατόμου. Το σύνδρομο Asperger είναι μια διαταραχή η οποία επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο, επεξεργάζεται τις πληροφορίες που λαμβάνει και αλληλεπιδρά με άλλα άτομα.
Χαρακτηριστικά:
• Δυσκολία στην κοινωνική επαφή
• Προβλήματα επικοινωνίας
• Δυσκολίες στη σκέψη, ιδιαίτερος τρόπος σκέψης, δύσκαμπτος, με δυσκολία στην αφηρημένη και στην κριτική σκέψη.
• Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τα οποία μονοπωλούν τη σκέψη τους σαν παθολογική ενασχόληση με ένα πράγμα (π.χ. τρένα,...)
• Έλλειψη προσαρμοστικότητας η οποία εκφράζεται με δυσανεξία έως μεγάλη αντίδραση στις αλλαγές στο πρόγραμμα. Καθετί καινούριο προκαλεί άγχος.
• Αδεξιότητα, κακός κινητικός συντονισμός
• Προβλήματα προσαρμογής στο σχολείο.

Η Bishop (2000) περιγράφει την «Διαταραχή Πραγματολογίας» ως μία κατάσταση που βρίσκεται ενδιάμεσα του αυτισμού και της ειδικής γλωσσικής διαταραχής. Κατά γενική ομολογία πλέον παρατηρείται ότι τα παιδιά με πραγματολογικές δυσκολίες παρουσιάζουν ορισμένα από τα χαρακτηριστικά των παιδιών με ειδική γλωσσική διαταραχή όπως δυσκολίες εύρεσης λέξεων & γραμματικό-συντακτικές δυσκολίες αλλά εμφανίζουν και ήπιες δυσκολίες κοινωνικής επικοινωνίας παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται σε παιδιά με ΔΑΦ (υψηλής λειτουργικότητας). Ξεχωριστή κλινική οντότητα γίνεται με το DSM5, το αμερικανικό εργαλείο ταξινόμησης, το 2013 που την ονομάζει Διαταραχή Κοινωνικής Επικοινωνίας και την ξεχωρίζει από τις Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος. Σύμφωνα με το ίδιο εργαλείο βασική διαφορά με τον αυτισμό είναι η έλλειψη στερεοτυπιών και δυσκολιών στη σκέψη και μικρότερη αντίσταση στις αλλαγές και στις ρουτίνες.
Οι δυσκολίες αφορούν στην έκφραση της επικοινωνιακής πρόθεσης, στον χειρισμό της συζήτησης, στην ενσυναίσθηση, στην κοινωνική επαφή και αλληλεπίδραση, στην εναλλαγή σειράς, στην βλεμματική επαφή, στην εγγύτητα. Είναι δυσκολίες τόσο της προλεκτικής όσο και της λεκτικής πραγματολογίας.

Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι ένας όρος ο οποίος αναφέρεται σε μια ομάδα διαταραχών που προέρχονται από σοβαρές δυσκολίες στην εκμάθηση, στη χρήση και στην επεξεργασία του γραπτού λόγου, της ανάγνωσης, της γραφής, της λογικής σκέψης και των μαθηματικών ικανοτήτων. Όλα αυτά χωρίς νοητική ανεπάρκεια, νευρολογική ή αισθητηριακή βλάβη ή σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς και υποστηρίζεται ότι οφείλονται σε διαταραχές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Συχνά μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να υπάρχουν ταυτόχρονα και σε άλλες συνθήκες ανεπάρκειας , π.χ. αισθητηριακές βλάβες, νοητική καθυστέρηση, κοινωνική και συναισθηματική διαταραχή. Μπορεί, επίσης, να συνυπάρχουν και με περιβαλλοντικού τύπου προβλήματα, όπως πολιτισμική αποστέρηση, ανεπαρκή ή ακατάλληλη διδασκαλία, κ. λ. π. Σε αυτές τις περιπτώσεις όμως μιλάμε για συννοσηρότητα.

Προβλήματα άρθρωσης προκύπτουν από διαταραχές στη μορφολογία και στη φυσιολογία των οργάνων άρθρωσης και ακοής. Η διαταραχή της άρθρωσης γίνεται εύκολα αντιληπτή στην ομιλία του παιδιού. Σε μια διαταραχή της άρθρωσης το παιδί διαλέγει μεν το σωστό ήχο/φώνημα, αλλά το προφέρει λανθασμένα λόγω της μη σωστής τοποθέτησης των αρθρωτών του ή λόγω ανεπάρκειας/δυσλειτουργίας του μηχανισμού άρθρωσης. Οι διαταραχές της άρθρωσης σχετίζονται με την μορφολογία και την λειτουργικότητα των αρθρωτών -χείλη, οδοντική σύγκληση, σκληρή υπερώα, γλώσσα Οι φθόγοι οι οποίοι παραφθείρονται συχνότερα είναι οι συριστικοί ( σ,ζ)
Καθώς και οι υγροί (ρ,λ). Σε κάποιες περιπτώσεις οι παραφθορές δεν αφορούν έναν ή δύο φθόγγους αλλά συνολικά την άρθρωση ενός παιδιού όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της πρώιμης κατάποσης. Οι αρθρωτικές δυσκολίες μπορούν να διακρίνονται σε: Καθυστέρηση άρθρωσης (λειτουργική δυσλαλία): Δυσκολία στην πραγμάτωση ορισμένων φθόγγων λόγω αδυναμίας τοποθέτησης των αρθρωτών στη σωστή θέση, π.χ. πλάγιος σιγματισμός. Διαγιγνώσκεται όταν η ανάπτυξη της άρθρωσης ενός παιδιού υπολείπεται της χρονολογικής του ηλικίας και δυσκολεύεται στην κατάκτηση αρθρωτικών προτύπων του ενήλικα. Ωστόσο θα προσεγγίσει τη χρονολογική του ηλικία σχετικά εύκολα και γρήγορα ακολουθώντας λογοθεραπευτικό πρόγραμμα.
Διαταραχή άρθρωσης (οργανική δυσλαλία): Μπορεί να να οφείλεται σε μορφοανατομικές ανωμαλίες π.χ σχιστίες υπερρώας ή σε νευρολογικές βλάβες π.χ. η δυσαρθρία στην εγκεφαλική παράλυση, ή εκφυλιστικές βλάβες π.χ. μυασθένεια. Χρειάζεται συστηματικό και μακροχρόνιο πρόγραμμα.

Η Αφασία είναι η περιορισμένη ή εκτεταμένη απώλεια της ικανότητας για προφορική ή γραπτή επικοινωνία. Εκδηλώνεται με πολλές μορφές όπως δυσκολία στην κατανόηση ή/και την έκφραση ή/και στην ανάκληση λέξεων.

National Aphasia Association, 2014

ΕΙΔΗ ΑΦΑΣΙΩΝ
• Αφασία Broca
• Αφασία Wernicke
• Σφαιρική αφασία (καθολική, ολική)

• Σύνδρομα γλωσσικού διαχωρισμού:
α) αφασία αγωγής
β) αμιγής λεκτική κώφωση
γ) αμιγής λεκτική τύφλωση (οπτική λεκτική αγνωσία ή αλεξία χωρίς αγραφία)
δ) αμιγής λεκτική βωβότητα
ε) κατονομαστική αφασία
στ) διαφλοιώδεις αφασίες (αισθητική, κινητική)
• Αγραφίες
• Υποφλοιώδεις αφασίες

Adams & Victor, 2005

Η Απραξία είναι μια διαταραχή της ομιλίας, κατά την οποία ένα άτομο έχει δυσκολία στον προγραμματισμό, την οργάνωση και την εκτέλεση κινήσεων ομιλίας.

Dyspraxia Foundation

ΕΙΔΗ ΑΠΡΑΞΙΑΣ
• Λεκτική
• Στοματική
• Κινητική
• Ιδεοκινητική
• Ιδεατή
• Κατασκευαστική

Η Δυσαρθρία προκαλείται από νευρομυϊκές ανωμαλίες στη δομή και λειτουργία των οργάνων που εμπλέκονται στην παραγωγή της ομιλίας. Η δυσαρθρία μπορεί να επηρεάσει ένα ή περισσότερα από τα υποσυστήματα της ομιλίας ως εξής:
Αναπνοή: Δυσκολία στο συντονισμό αναπνοής φώνησης-ομιλίας και πολλές φορές παρουσιάζουν φωνή χαμηλής έντασης.
Αντήχηση: Έντονη υπερρινικότητα ή υπορινικότητα στην ομιλία.
Άρθρωση: Αλλοίωση των ήχων της ομιλίας με αποτέλεσμα η ομιλία του ατόμου να μη γίνεται κατανοητή από το περιβάλλον του Προσωδία: Επίπεδη ομιλία, χωρίς διακυμάνσεις.
Φωνή: Επηρεάζεται η λειτουργικότητα των φωνητικών χορδών με αποτέλεσμα η φωνή να ακούγεται βραχνή, τραχιά ή αναπνευστική.

American Speech-Language-Hearing Association

Η Δυσαρθρία μπορεί να χαρακτηριστεί ως:
• Χαλαρή - υποτονική
• Σπαστική - υπερτονική
• Αταξική

Για μία φυσιολογική κατάποση απαιτείται ένα υγιές νευρικό σύστημα, δομικές προϋποθέσεις στην περιοχή του φάρυγγα και του λάρυγγα, καθώς επίσης και ένα λειτουργικά ικανό μυϊκό σύστημα. Συγκεκριμένα απαιτείται ο συντονισμός και ο έλεγχος οστών, μυϊκών ομάδων, κρανιακών νεύρων και οργάνων συμμετεχόντων στη κατάποση.
Η διαδικασία της κατάποσης περιλαμβάνει τρία στάδια:
στοματικό/προπαρασκευαστικό, φαρυγγικό και οισοφαγικό.
Στο στοματικό στάδιο, γίνεται η διάσπαση της τροφής από τα δόντια, ο σχηματισμός του βλωμού και η προώθησή του προς το πίσω μέρος της στοματικής κοιλότητας, όπου ξεκινά το φαρυγγικό στάδιο της κατάποσης. Εκεί ενεργοποιείται το αντανακλαστικό της κατάποσης, η μαλθακή υπερώα κλείνει τη ρινική κοιλότητα, ο λάρυγγας ανυψώνεται, η επιγλωττίδα κλείνει τη δίοδο προς τη τραχεία και γίνεται προώθηση του βλωμού στο φάρυγγα μέχρι την είσοδο του οισοφάγου. Το τρίτο στάδιο της κατάποσης, το οισοφαγικό, ξεκινά με το άνοιγμα του άνω οισοφαγικού σφιγκτήρα και την είσοδο της τροφής στον οισοφάγο και τελειώνει με το πέρασμα της τροφής στο στομάχι και το κλείσιμο του κάτω οισοφαγικού σφιγκτήρα.
Ο όρος δυσφαγία χρησιμοποιείται, για να περιγράψει τις δυσκολίες σε οποιαδήποτε από τις 3 φάσεις της κατάποσης.
Λόγοι παραπομπής σε λογοθεραπευτή:
• Βήχας κατά την κατάποση
• Πνιγμός
• Δυσκολία στη μάσηση
• Αργή μάσηση
• Υπολείμματα τροφής στη στοματική κοιλότητα
• Ρινική αναρροή
• Διαφυγή τροφής σπό τη στοματική κοιλότητα
• Κοπιώδης κατάποση
• Σιελλόροια
• Πόνος κατά την κατάποση
• Υγρή φωνή
• Παράπονα για ύπαρξη βλωμού στο λαιμό

• Προσοχή και Συγκέντρωση
• Μνήμη
• Αντίληψη
• Συλλογιστική, επίλυση προβλημάτων, λήψη αποφάσεων, κρίση
• Προσανατολισμός
• Αγνωσίες (Προσωποαγνωσία, σωματοαγνωσία, οπτική, ακουστική, απτική, χώρου) Εξελικτικές αναπτυξιακές διαταραχές λόγου και ομιλίας.